Văn hóa uống rượu cần của người dân tộc từ lâu nay đã vô cùng phong phú và nổi tiếng. Không chỉ độc đáo từ những món ăn mà đến các loại đồ uống cũng được họ thoải mái chế biến hết sức hấp dẫn. Rượu cần là một trong những thức uống đặc biệt. Nó đã tạo nên nét đặc trưng riêng biệt. Được con người rất ưu ái và gọi là “món quà thiên nhiên”. Có lẽ nhờ mùi vị thơm nồng khó tả, rượu cần còn trở thành niềm tự hào của không ít người con dân tộc ta.
Rượu cần được làm liên tục quanh năm ,không có thời gian cố định nào. Nhưng chủ yếu dùng vào những ngày lễ hội, công việc của buôn làng hay gia đình. Có thể kể tới cúng giàng, mừng thọ người già, lễ cưới, đám ma, làm nhà, có khách xa đến chơi. Đặc biệt là trong những ngày lễ khai ruộng đầu năm, những lễ hội của cả buôn làng. Cùng khám phá sự độc đáo này nhé !
Mục lục
Văn hóa uống rượu cần của người dân tộc
Rượu cần giữ vai trò là lễ vật khi kính dâng lên Thần linh, giao tiếp với các đấng siêu linh. Với bạn bè, là phương tiện chia sẻ niềm vui, nỗi buồn, hẹn hò, nhắn nhủ công việc, giao kết tình duyên đôi lứa… Dù sử dụng trong thời gian, không gian nào, tục uống rượu cần vẫn ở đó. Vẫn là một nét văn hóa đẹp trong đời sống của đồng bào dân tộc Êđê nói riêng và các dân tộc Tây nguyên nói chung.
Theo lời kể của ông Ama Dít – Trưởng buôn Ako Dhong thì trong các nghi thức cúng ở gia đình như: cúng lúa mới, cúng sức khỏe hay cúng chữa bệnh, người ta đều uống rượu cần. Trong cộng đồng có quy định số ché rượu thích hợp đi kèm với lễ vật cúng. Chẳng hạn như nếu cúng gà thì sẽ đi kèm 2 hoặc 3 ché rượu, cúng heo nhỏ 15-20 ký cùng với 3 ché rượu, heo lớn 50-60 ký thì 5 ché rượu và lễ vật cao nhất là cúng bò tương ứng với 7 ché rượu. Về phần rượu, 7 ché cũng là nhiều nhất.
Vào những dịp lễ hội, các gia đình trong buôn sẽ cùng nhau góp rượu để uống chung. Có hai hình thức góp: có thể tất cả các nhà cùng góp, mỗi nhà 1 hay 2 ché, tùy theo quy định của già làng hoặc lần lượt từ các nhà này đến các nhà khác.
Nét đẹp của người dân tộc trong lối uống rượu
Rượu cần – những điều chưa kể
Trong lễ mừng năm mới, rượu cần được xếp thành hàng dài ở một khoảng đất trống hay bên đường. Nơi tổ chức lễ hội để mọi người trong buôn cùng uống và hát hò, nhảy múa. Trước đây, khi việc tổ chức tang lễ diễn ra ngay tại nghĩa địa thì người ta uống rượu cần ở đó. Ngày nay, tang lễ được tổ chức tại nhà thì uống rượu cần ở nhà suốt mấy ngày đêm. Trong đám cưới, tất cả rượu cần đều do nhà gái chuẩn bị và dân làng tới nhà cô dâu để thưởng thức rượu chúc mừng.
Rượu cần uống ngay trong ché, không phải chưng cất hay chắt lọc gì nữa. Muốn uống rượu cần phải có sự chuẩn bị: Người ta dựng những cây cột dùng để buộc rượu thành vòng tròn hay hàng ngang, tùy theo tính chất của buổi uống rượu. Những cột này là cây tre cao khoảng chừng 2-3m, đưọc trang trí thêm những tua chỉ ngũ sắc, hoa, hay những thanh gỗ nhỏ đẽo gọt các hình con thú… cho đẹp và rực rỡ thêm.
Uống rượu cũng là một nghệ thuật
Các chén rượu được buộc chặt vào từng cột. Rượu không đổ ngã, mà còn mang ý nghĩa: đường để các Yàng xuống uống rượu chung vui. Người Êđê hái những lá rừng không có nhựa và không độc nhét chặt vào trong ché. Dùng những thanh nứa hoặc tre nhỏ găm chặt lớp lá phía dưới cổ ché rượu. Có nơi dùng cách xoắn lá thành một vòng tròn. Việc lót lá nhằm mục đích để khi đổ nước vào, bã rượu không bị trào ra ngoài. Đồng thời tạo nên một khoảng trống từ cổ đến miệng ché. Khoảng trống này là cữ cho người uống. Mỗi cữ khoảng 1/4 lít nước. Uống hết một cữ là phải tiếp thêm nước.
Sau đó đến việc chuẩn bị cần uống rượu. Cần rượu được làm bằng cây trúc hoặc cành tre nhỏ, dài từ 1, 2 – 1, 5m, soi thông ruột. Đầu cần là mấu đã được khoét thành khe và đục 3-4 lỗ nhỏ, đủ để rượu thấm mà không mang theo bã hoặc trấu. Mỗi ché rượu chỉ dùng một cần, khi nào đám cưới mới sử dụng hai cần. Cần cắm vào ché sao cho vừa tầm của người ngồi uống và không bị tắc. Đó cũng là cái khéo của người cắm cần.
Bí quyết của rượu cần ngon
Sau khi gài lá là đổ nước vào cho đầy đến miệng ché. Nước uống rượu phải là nước suối tinh khiết lấy vào buổi sáng sớm, đổ trước khi uống từ 5-7 tiếng để rượu đủ ngấm. Nước đã đổ, cần rượu đã cắm, nhưng vẫn còn một nghi thức cuối cùng: Bất cứ một cuộc rượu cần nào cũng cử ra một người điều hành (Pô gai kpiê), đây không phải là thầy cúng, chủ lễ, mà là một người có hiểu biết, lịch thiệp. Pô gai kpiê có nhiệm vụ mời ai uống trước, uống sau theo thứ tự già trẻ, nữ nam.
Sự độc đáo riêng trong phong cách người dân tộc
Sau nữ chủ nhân là người khách quan trọng nhất có mặt ở buổi lễ. Cần rượu được người điều hành uống một ngụm rồi nhổ đi, sau đó đưa mời. Trong suốt cuộc uống rượu, chiếc cần chỉ được truyền từ tay này sang tay khác, mà không được để rời ra. Nếu không uống thì dùng ngón tay cái bịt đầu cần. Người lịch sự là người được mời sẽ uống một vài hơi rồi hút ra các ống nứa hoặc ly. Đưa mời những người cao tuổi hoặc phụ nữ có mặt trong cuộc rượu.
Từ xưa đến nay, rượu cần là một thức uống không thể thiếu trong các dịp lễ tế thần linh, những ngày hội làng và dành đãi khách, nó biểu hiện đầy đủ tính tập thể của cộng đồng, là một nét văn hóa đẹp trong đời sống đồng bào Êđê nói riêng và các dân tộc Tây nguyên nói chung. Trong bối cảnh cuộc sống hiện đại, việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa đồng bào các dân tộc là nhiệm vụ cấp thiết để phát triển bền vững đất nước. Văn hóa truyền thống các dân tộc luôn là di sản quý giá. Góp phần làm nên sự phong phú, đa dạng và thống nhất của nền văn hóa Việt Nam.
